නාම ගොත්ථං න ජීරතී !

සිරිසේන වෙද මහත්තයා කරගෙන යන්නේ කථාවක්ද නැත්නම් පම්පෝරියක්ද කියලා මම බලා උන්නා, උන්නැහැට අනුව මේ දහම් පාසැල මීට අවුරුදු හතලිහකට කලින් පටන් අරන් තියෙන්නේ උන්දැගේ තාත්තා. හැබැයි වැඩේ මම කරපු ගානට තමයි කථාව. මම අහල තියෙන හැටියටත් අපි පුංචිකාලේ දහම් පාසැල් ආපු මේ ගොඩනැගිල්ල හදල දීලා තියෙන්නේ ලොකු වෙදමහත්තයා තමයි. අපි කුඩා උන් කාලේ මේ ගොඩනැගිල්ල තිබුනේ නැහැ. එතකොට දහම් පාසැල තිබුනේ ඉස්කෝලෙ වත්තෙමයි.

ඒ කියන්නේ මේ හතලිස් වසරක් කියන්නේ ඒ කාලෙත් එක්කම වෙන්න ඇති.

කථාව හරියට කිය උනේ ලොකු හාමුදුරුවන්ගේ කතාවෙදි තමයි.

අපේ ගමට දහම් පාසැලක් නොතිබුනු නිසා කනගාටු වුනු ඒකාලේ අපේ ගමේ ඉස්කෝලෙ උගන්නන්න ඇවිත් හිටපු අනුරාධපුරේ හේරත් මහත්තයා තමයි මුලින්ම මේ වැඩේ පටන් අරන් තියෙන්නේ. ඒ මහත්තයා හිටපු ලොකු හාමුදුරුවන්ගෙන් අවසර අරගෙන ඉස්කෝලෙම දහම් පාසැල පටන අරන් තියෙනවා. එතකොට නම නිකම්ම "දහම් පාසැල" විතරයි.

ඔහොම අවුරුදු තුන හතරක් යනකොට හේරත් මහත්තයාව ගමට මාරු කරලා, ඒ වෙලාවේ තමයි එතකොට හිටපු අපෙ වයසක ලොකු හාමුදුරුවෝ වෙදමහත්තයාටයි තව ගමේ කට්ටියට කියලා පාසැල් වත්තේ ගොඩ නැගිල්ලක් හදලා දහම් පාසැල පටන් අරන් තියෙන්නේ. එතකොට මේකට නම් කරලා තියෙන්නේ "රාහුල දහම් පාසැල" කියලා. අපි යන කාලේ ඒක තිබුනේ එහෙම තමයි.

ඊටත් කලකට පස්සේ පොත් ගුලක් එහෙම හදලා පන්ති කාමර වැඩි කරලා ගුරු මණ්ඩලේ එහෙම වැඩි උනාට පස්සෙ තමයි මේක "ධර්මගවේශි ධර්ම විද්‍යාලය" කියලා අපේ දැන් ඉන්න ලොකු හාමුදුරුවෝ වැඩි දියුනු කරල අරන් තියෙන්නේ. ඒ මීට අවුරුදු දහයකට විතර උඩදී. ඔන්න ඔහොමයි දහම් පාසැල අද තියෙන තැනට ඇවිත් තියෙන්නේ.

එතකොට මේක පටන් අරන් තියෙන්නේ හේරත් මහත්තයා ඒ මහත්තයා මේක පටන් ගත්තේ ඇයි කියලා අද ඉන්න කවුරුවත්ම හරියට දන්නවා ඇතිද ? මට නිකමට හිතුනා.

ඒ අවුරුදු හතලිහකට කලින්. ඒ මහත්තයා දැන් ජීවතුන් අතරද කියලවත් දන්නේ නැහැ. එතකොට ඒ දහම් පාසැල පටන් ගත් බිමත් මේක නෙවෙයි ඉස්කෝලෙ වත්තේ. එදා පාවිච්චි කල ගොඩ නැගිලි කොහොමත් දහම් පාසැලට අයිති නැහැ. එදා හිටිය අනිත් එකම ගුරු වරයා වෙලා තිබුනේ අපේ හිටපු ලොකු හාමුදුරුවන්ගේ තනිකඩව හිටපු මල්ලි, ඒ මහත්තයාත් වලපල්ලට ගිහින් දැන් හුඟ කල්. එදා දහම් පාසැලේ නමත් ධර්ම ගවේශි ධර්ම විද්යාලය නෙවෙයි. එතකොට මොකකටද අවුරුදු හතලිහක ඉතිහාසයක් තියෙන්නේ. පටන් ගත්තු නමත් නැහැ, මිනිස්සුත් නැහැ, තැනත් නැහැ, ඒත් ඉතිහාසයක් තියෙනවා.

එක පාරක් මල ගෙදරකදි තිලක් අයියා කියපු කථාවක් මට මතක් උනා, ගොවි මහත්තයෙක් හිටියලු උන්දෑ කියනවාලු උන්දැගේ උදැල්ලට වයස විසි පහක් කියලා හැබැයි බැලූ බැල්මට අළුත් උදැල්ලක්ලු. ඉතින් අහලා බැලුවහම අවුරුදු විසි පහකට කලින් උදැල්ලක් ගත්තලු ඊලඟ අවුරුද්දේ අළුත් මිටක් දැම්මලු. ඊඅලඟ අවුරුද්දේ තලේ ගෙවිලා හින්දා අළුත් තලයක් දැම්මලු. ඔය විදියට අවුරුද්දක් හැර අවුරුද්දක් තලයකුයි මිටකුයි මාරු කරනවාලු. හැබැයි එකම උදැල්ල තමයි උන්දෑ පාවිච්චි කරලා තියෙන්නේ. එදා ඒ කථාවට අපි හැමෝම බඩ අලාගෙන හිනා උනා. ඒ උනාට දැන් මට හිතෙනවා මේ දහම් පාසැලේ ඉතිහාසෙයි අර උදැල්ලේ කථාවයි මොකක්දෝ හේතුවක් නිසා එක වගේ කියලා.

මට නොතේරෙන මොකක් හරි අවුරුදු හතලිහක් තිස්සේ තියෙන්න ඇති අන්තිමට මම හිතාගත්තා.